Euskal Herria tradizio eta jai askotako lurraldea da. Hauek jatorri askotarikoak dituzte eta gustu guztietarako esperientziak dira. Izan ere, jai hauek bizitzea gure kultura ezagutzeko modu bikaina da.
Ziur zuk jai hauetako askotan parte hartu duzula: mozorrotu zara, desfilatu duzu, gustukoen duzun instrumentua jo duzu, urtez urte pintxorik onenak probatu dituzu hain ondo ezagutzen dituzun postuetan eta behin baino gehiagotan gaupasa egin duzu…
Baina, zenbat dakizu hainbeste gozatu dituzun jai hauetaz? Hobeto ezagutu nahi badituzu, Euskal Herriko jai ezagunenetako batzuetan zehar bidaia azkar bat egitera gonbidatzen zaitugu. Bidaia honetan, jatorriari buruz hitz egingo dugu eta xehetasun interesgarri asko partekatuko ditugu. Goazen!
Danborrada
Urtarrilaren 20an egiten da Donostiako danborrada, eta, zalantzarik gabe, Gipuzkoako festarik maitatuenetakoa da. Ziur ikusi duzula nola mugitzen den hiria danborren doinuan, bizi ahal izan duzula banderaren igoera edo hunkitu egin zarela “Donostia bat bakarra munduan” abestuz.
Bai, danborrada oso festa ezaguna da Euskal Herrian eta kanpoan, baina, inoiz pentsatu al duzu zein den danborradaren jatorria? Zergatik ateratzen dira jendea danborrak jotzen eta jantzi horiekin? Bitxia da, ezta?
Danborrada XIX. mendean sortu zela uste da. Hipotesi nagusia da frantsesek hiria okupatu zutenean sortu zela, donostiarrek, eta bereziki emakumeek, burla egiten ziotenean danbor militarren soinuari.
Hala ere, zenbait adituk uste dute jai honen benetako jatorria, arrakasta izan zuen inauterietako konpartsa batean dagoela, eta, denborarekin, danborren erritmoan ibiltzeko ideia ohitura bihurtu zela.
Izan ere, hasieran Danborradan parte hartzen zuten pertsonak nahi zuten bezala mozorrotzen ziren. Urteak igaro behar izan ziren soldadu frantses gisa (danbor militarrekin) eta sukaldari eta urtzaile gisa (upelekin, aipatu dugun tradizioaren arabera danborren soinuaz burla egiteko) janzteko praktika orokortu zedin.
Tolosako Inauteriak
Inauteri asko daude lurralde honetan, baina Tolosakoak dira, ziurrenik, Euskal Herriko ospetsuenak.
Historia luzea izateaz gain, mozorroak ez ezik, euskal jaietako ohitura tipikoak ere biltzen dituzte: gastronomia paregabea, txarangak, txistuak… Eta Danborrada propioa ere bai!
Jai hauei buruzko xehetasun bitxi bat da haien tradizioak etenik gabe iraun duela, Hego Euskal Herrian diktadura frankistan baimendutako inauteri herrikoi bakarrak izan baitziren.
Hori bai, izen ezberdin batekin izan zen: hamarkada askotan “Udaberriko Jaiak” izena hartu zuen, tolosar askok ahaztua duten izena.
Antzar Eguna
Lekeitioko Antzar Eguna urtero ospatzen da irailean. Festa honen lehen ospakizuna 1631n datatu zen, baina zaharragoa izan zitekeela uste da.
Jaiaren oinarria bere horretan mantendu da 400 urte hauetan gutxienez, aukeratutako pertsonak antzarrak lepotik harrapatzeko borrokan… baina kontuz: antzarrak berak asko aldatu dira.
Izan ere, ba al zenekien duela gutxira arte (gero eta polemika handiagoarekin) hegazti biziak erabiltzen zirela festa honetan?
1986an, Lekeitioko Udalak aurrez hildako hegaztiak bakarrik erabiltzea erabaki zuen. Eta, 2014an, poliuretanoz egindako antzarak erabiltzen hasi ziren.
Tradizioari eutsiz festa bat berrasmatzeko moduaren adibide bat, ezta?
Hondarribiko Alardea
Inoiz galdetu al diozu zeure buruari zergatik ateratzen diren hondarribiarrak urtez urte, halako prozesio edo erakustaldi deigarri eta ikusgarri horretan?
XVII. mendera jo behar dugu berriro, bai, Hondarribiko Alardeak ere ia 400 urte ditu eta.
Hondarribiko pertsonek egindako zin batean du jatorria. 1638an, tropa frantsesek hiria inguratu zuten eta setioaren erdian, Guadalupeko Ama Birjinaren aurrean zin egin zuten, libratuko balira, urtero prozesioan santutegira joango liratekeela. Eta bai, libratu egin ziren! (69 egun geroago, hori bai).
Beraz, urtez urte, Hondarribiko jendeak bere Alarde ospetsua ospatzen du, Ama Birjinari eskerrak emanez eta, aldi berean, bere zina betez.
Dakizunez, Hondarribikoa ez da Euskal Herriko alarde bakarra. Handik gertu, Irunen, bada beste alarde ezagun bat, eta frantsesen aurkako garaipen bat oroitarazten du ere. Kasu honetan, 1522an gertatu zen. Duela 500 urte baino gehiago!
Santo Tomas Azoka
Euskaldun askoren egutegian (abenduaren 21ean edo 22an, tokiaren arabera) ondo markatutako data da Santo Tomasena. Bilbon, Donostian, Arrasaten, Usurbilen, Errenterian edo Azpeitian, beste herri askoren artean, azoka hau jaiaren sinonimo da! Eta taloa, txorizoa eta sagardoa, jakina.
Santotoren jatorriak ez du zerikusirik guduekin, baizik eta -jai honetan parte hartzean agian ondorioztatu duzunez- landa munduarekin eta bertako ohiturekin.
Izan ere, tradizioz, abenduaren amaieran, baserritarrak hirira hurbiltzen ziren errentak ordaintzera eta, zeuden bezala, beren produktuak saltzera Gabonetako jaiak baino lehen.
Historian hainbestetan gertatu den bezala, modu gutxi gorabehera inprobisatuan hasi zena ohitura bihurtu da azkenean. Gaur egun, landa eta tokikoak diren produktuak gure bizitzetan duten garrantzia eta balioa gogorarazten diguten sinboloak dira.
