Ziur ezagutzen duzula basoaren jaunaren kondaira! Basajaun bezala ezagutua. Euskal mitologian ‘genio’ hau gizakien antzeko deskribapena eta ezaugarriak dituen pertsonaia gisa ezagutzen da, baina oso handia dena eta ilez beteriko gorputza duena. Bere oinetako batek gizaki-itxura dauka, baina besteak oinazpi borobila dauka, apatx handi bat balitz bezala.
Kondairak dioen bezala, sailen babeslea da, txistuen bidez animaliak ekaitzen edo otsoen berri jartzen baitzituen. Nola ohartarazten zituen artzainak? Basajaunek animalia taldeen zintzarriak batera joarazten zituen; horrela, artzainek bazekiten gau horretan Basajaunak bere ganadua zainduko zuela. Trukean, ogi puska bat baino ez zuen eskatzen, artzaina taldearekin ez zegoenean batzen zuena.
Basajaun baso hostotsuetan bizi da. Zenbait istoriok bikote bat ere eskaini diote, bere emaztea Basandere. Lehenengo nekazaria eta errementaria izan omen zen, eta gizakiaren bizitza hobetu zuten zenbait asmakizunen egilea dela uste da.
Nola ezarri ziren asmakizun horiek nekazarien artean? San Martiniko izeneko gazte bati esker, bere zuhurtasunari esker Basajaunen sekretuak lortu eta gizakien arteko zabaldu zituena.
Artoa lortzeko, San Martiniko Basajaun bisitatzera joan zen eta kobazuloan zuen arto-tontor bat saltatzeko desafioa egin zion. Basajaunak erraz egin zuen salto eta ez zuen arto-tontorra ukitu, baina San Martinikok ez zuen lortu eta tontorrean erori zen; horrela, bere abarkak artoz bete zituen. Horrela, ale preziatu honen haziak lortu zituen.
Alea lortu arren, ez zekien nola landatu; hortaz, San Martiniko Basajaunen kobazulora itzuli eta abesti hau abesten entzun zuen «Gizonek abesti hau balekite, berataz ondo balia zitezkeen: hostoa erortzean, erein bedi garia; San Lorentzotan erein bedi arbia» eta horrela jakin zuten nola egin.
San Martinikok ere aurkitu zuen zerra egiteko modua. Jakiteko bere morroia bidali zuen nagusiak zerra egin zuela iragartzera. Basajaunak jakin zuenean zera galdetu zion: – Zure nagusiak ikusi ahal du, bada, gaztaina-hostoa? Morroiak, orduan, zera erantzun zion: – Ez du ikusi, baina ikusiko du.
San Martinikok orduan gaztainaren hostoan inspiratu zen zerra egiteko. Basajaun egia bazen egiaztatzera joan zenean, haserretu eta erabilezin uzten saiatu zen hortzak tolestuz, baina jakin gabe, hobetu zuen.
Gaztea ez zen konformatu eta soldaduraren sekretuak jakin nahi izan zituen; hortaz, zerrarekin erabilitako taktika bera jarraitu zuen, pregoilari batek iragarri zuen Martinikok bi metal pieza soldatzea lortu zuela. Basajaunak zera galdetu zion: San Martinikok buztin-urarekin zipriztindu al ditu bi zatiak? Eta pregoilariak: -Ez du egin, baina egingo du.
Horrela, Basajaun Martinikoren azpijokoetan erori zen berriz. Historia errepikatu zen. San Martinikok haritzezko errota zuen eta, Basajaunaren errotarekin alderatuz, ez zuen asko irauten; hortaz, bere errota oso ondo zebilela iragarri zuen. Orduan Basajaunek esan zuen: «Horrek esan nahi du haltzezko ardatza jarri diola», «Oraindik ez, baina jarriko dio» erantzun zion pregoilariak.
Horrela, Basajaunen ezagutzei eta gaztearen ausardiari esker, nekazariek teknika horiek gehitu zituzten eguneroko egitekoetan.
Basajaunen kondaira ezagutzen zenuen? Edo beste bertsioren bat? Entzuteaz poz-pozik egongo gara!
